Coxiella burnetii, vahşi ve evcil memeliler, kuşlar ve kene gibi artropotlar olmak üzere geniş bir rezervuara sahip olan ve tüm dünyada yaygın olarak bulunan bir mikroorganizmadır. Q humması, C.burnetii’nin insanlarda oluşturduğu sistemik bir enfeksiyon hastalığıdır (1,2). Q humması terimi ilk olarak 1935 yılında Avustralya’nın Queensland bölgesindeki mezbaha çalışanlarında ortaya çıkan yüksek ateş ve grip benzeri semptomlarla seyreden hastalığı tanımlamak için Derrick tarafından ileri sürülmüştür. Başlangıçta daha önce bilinen hastalıklar ile klinik benzerlik göstermediği için bu hastalığa Query (soru, bilinmeyen) kelimesinden esinlenerek Q humması adı verilmiştir (3-6). Derrick, deneysel olarak kobaylara enfeksiyonu aktarmış; Burnet ve Freeman da Derrick’in hastalarından alınan kan, idrar ve enfekte kobay örneklerini enjekte ettikleri deney hayvanlarında ateşli bir hastalığı oluşturmuşlardır. Enfekte farelerden alınan dalak kesitlerinin Machavello ile boyalı preparatlarında hücre içinde küçük çomak şeklindeki organizmalar ile dolu vakuoller gözlenmiştir. Araştırmacılar, organizmanın hücre içi yerleşim yeri ve mikroskopik görünümü nedeniyle etkene Rickettsia burnetii ismini vermişlerdir. Queensland bölgesinde beş yıl içerisinde 112’si mezbaha, 26’sı süthane çalışanı olmak üzere toplam 156 olgu tanımlanmıştır (1,3,4,7). 1935 yılında Cox and Davis, ABD Montana eyaletindeki Nine-Mile bölgesinden toplanan Dermacentor andersoni türü kenelerin kobaylarda patojen olduğunu gözlemişler ve kobaylardan Rickettsiae benzeri bir organizma izole etmişlerdir (3,7). Cox, virüs ile Rickettsiae’ların bazı özelliklerini göstermesi ve filtrelerden geçebilmesi nedeniyle bu etkene Rickettsia diasporica adını vermiştir. Cox, 1938 yılında etkeni embriyonlu yumurtada üretmiştir (5-7). Bu dönemde Rocky Mountain laboratuvarında yürütülen çalışmalar esnasında hastalanan bir laboratuar çalışanın kanı kobaya verilerek enfeksiyon oluşturulması etkenin insanlar için de patojen olduğunu kanıtlamıştır (1,3-5,7). Dyer tarafından Avusturalya’da insanlarda Q-humması olarak tanımlanan ajan ile ABD’de kenelerden izole edilen Rickettsia diaporica’nın aynı olduğu gösterilmiştir. Aynı dönemlerde Avusturalya ve ABD’de bakteriyi izole eden Cox ve Burnet’in isimlerine atfen Coxiella burnetii olarak önerilen isim genel kabul görmüştür (3-5). II. Dünya savaşı sırasında Akdeniz Bölgesindeki Alman askeri birliklerinde bronkopnömoni ile karakterize ilk olgular tanımlanmıştır. 1943-44 kışında İtalya, Korsika, Ukrayna, Kırım, Bulgaristan ve Yunanistan’daki askeri birliklerde görülen atipik pnömoni tablosu ile seyreden salgınlar ‘Balkan Gribi’ olarak adlandırılmıştır (3,4,7,8). Alman Askeri birliklerindeki tanımlanmış olgu sayısı 1000’in üzerindedir. Yunanistan ve İtalya’daki İngiliz Birliklerinde sekiz atipik pnömoni salgını gözlenmiştir. Caminepetros, olguların kan ve balgam örneklerindeki Balkan Gribi etkenini deney hayvanlarında izole etmiştir. Balkan Gribinden sorumlu etkenin ABD’de yapılan incelemesinde, bu ajanın Q humması etkeniyle aynı olduğunun kanıtlanması C.burnetii enfeksiyonun Avustralya ve Amerika’ya özgül bir hastalık olmadığını göstermiştir (3,5,7,8). Hastalığın ilk görüldüğü bölgeler ve en sık tanımlandığı meslek grubu nedeniyle Avusturalya Q-humması, mezbaha ateşi, Nine-Mile ateşi ve Balkan gribi gibi isimlerle de anılmaktadır (3-5,8).

Makale Özeti | Tam Metin PDF

Ülkemizde hayvanlarda (ruminantlarda) C.burnetii enfeksiyonunun enzootik olduğu kabul edilmesine rağmen, Q hummasının insan ve hayvanlardaki epidemiyolojisi çok az anlaşılmıştır. Hayvanlardaki C.burnetii enfeksiyonu halk arasında “eski hastalık” olarak bilinmektedir (99). Ülkemizde C.burnetii’nin varlığı, Payzın tarafından 1947 yılındaki Q humması salgını ile gösterilmiştir (99,100). Aslında, 1946 yılında Yunanistan’a ihraç edilen 127 kıl keçisinin 12’sinde C.burnetii antikorların Caminepetros tarafından saptanması ülkemizde Q hummasının varlığına yönelik ilk bulgudur (101). Türkiye’deki ilk Q humması salgını ise 1947 yılında Aksaray İli Ozancık Köyünde tanımlanmıştır. Mayısağustos ayları arasında toplam 21 olgu saptanmış ve bölgedeki hayvanlarda serolojik olarak (KBT) Q hummasının varlığı gösterilmiştir. Hastalığın bulaşma yolu kesin olarak belirlenememiş ancak enfekte kene dışkıları ile kontamine yünlerin inhalasyonu ile geliştiği öne sürülmüştür (100). Ülkemizde Q hummasına bağlı bilinen tek ölüm vakası bu salgında yaşlı bir kadında sıtma hastalığına bağlı vasküler yetmezlik nedeniyle görülmüştür (100,102). Q hummasının tanımlanmasıyla birlikte 1948-55 yılları arasında insan ve hayvanlarda C.burnetii’nin yaygınlığı saptamak amacıyla çok sayıda çalışma yapılmıştır. 1948 yılında Ankara menşeili 36 süt örneğinde yürütülen bir çalışmada iki örnekten bakteri izole edilmiştir. İnsanlarda Q hummasının varlığı, altısı Ankara’dan ve biri İzmir’den gönderilmiş hasta serumlarından izolasyon ve farklı nedenlerle Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsüne gönderilmiş hasta serumlarında C.burnetii antikorlarının gösterilmesiyle desteklenmiştir (102,103). Q humması şüpheli ilk klinik vaka 1947 yılı şubat ayında atipik pnömoni tanısı konulan Ankara Numune Hastanesi bakteriyoloğu Dr. Ali Korur’dur. Mikrobiyolojik incelemelerde etken saptanamayan ve penisilin ile sulfonamid tedavisine yanıt vermeyen olguya serolojik testlerle Q humması tanısı konulmuştur (102). 1948- 1953 yılları arasında yurt çapında 20 ilde Q hummalı olguların saptanması o tarihlerde bile hastalığın ülkemizde yaygınlığını gösteren önemli bir bulgudur (Şekil 7).

Makale Özeti | Tam Metin PDF